این روزها ما در برهه ای از تاریخ زندگی میکنیم که به لطف تکنولوژی دسترسی به انواع اطلاعات در مورد هر موضوعی به راحتی یه کلیک کردنه. و وقتی ما در مورد مسئلهای دنبال اطلاعات میگردیم فقط کافیه که اونو توی یکی از موتورهای جستجو در اینترنت سرچ کنیم. این یعنی اینکه ما میتونیم به سرعت به هر چیزی که نیاز داشته باشیم دسترسی پیدا کنیم. خب این دسترسی میتونه بیشتر اوقات خیلی خوب و مفید باشه اما یه شرطی داره، اونم اینه که اطلاعاتی که از این طریق پیدا میکنیم دقیق و موثق باشن. اما فکر میکنین چقدر از اونها اینطوری هستن؟ و آیا با این میزان میشه به هر اطلاعاتی که به دستمون میرسه اطمینان کنیم و یا میتونیم با توجه به این نوع اطلاعات برای آینده خودمون و سایر موضوعاتی که نیاز داریم، تصمیمی بگیریم؟ و آیا این تصمیمات میتونه درست باشه؟ مارو به جایی که میخوایم و درسته ببره؟؟
اینا سوال هایی هستن که وقتی موضوعی رو سرچ میکنیم یا حتی نظر یا خبری رو جایی میشنویم یا میخونیم که ممکنه روی تصمیمات و یا روند زندگیمون تاثیر بذاره، بهتره که از خودمون بپرسیم. تنها یک سری اطلاعات علمی پایه هستن که ممکنه زمان طولانیتری درست باشن، البته تا پیدا شدن شواهد جدید علمی در اون مورد! مثل اینکه آب در ۱۰۰ درجه سانتیگراد به جوش میاد یا در ۰ درجه سانتیگراد منجمد میشه! معمولا این نوع از اطلاعات که پایه علمی دارن رو میشه بهشون اعتماد کرد اما اطلاعاتی که در رابطه با رفتار انسانهاست و در کل درباره انسانهاست، چون متغیرهای زیادی میتونن روی اونها تاثیز بذارن، اطلاعات ثابت و قابل استنادی نیستن و هر روز ممکنه که تغییر کنن. عامل ناپایدار این اطلاعات هم خود انسانها هستن! بنابراین ما در خصوص این موضوعات و چیزهایی که در این موارد میشنویم یا میخونیم همیشه باید این نکته رو در نظر بگیریم. چون نظرات انسانها ممکنه براساس تجربه یا احساساتشون در زمانهای مختلف، تغییر کنه! در این شرایط بهتره که هر اطلاعاتی که به دست میاریم رو درست بررسی کنیم و بعد اونارو بپذیریم یا براساسشون نظری بدیم و یا تصمیمی بگیریم. و اینجاست که مهارت تفکر نقادانه به دردمون میخوره! این مهارت بهمون کمک میکنه تا این اطلاعات و میزان صحت و درستی اونا رو بسنجیم.
در این قسمت از پادکست قراره که بیشتر با این مهارت آشنا بشیم و روش درست استفاده از اون رو یاد بگیریم و همچنین یادبگیریم که چطوری میتونیم اونو توی خودمون پرورش بدیم و تقویت کنیم. پس با ما همراه باشین.
- تعریف:
خب حالا برای شروع بهتره که اول با تعریف این مهارت آشنا بشیم. به صورت ساده اگه بخوام بگم، تفکر نقاد به معنای توانایی تفسیر، ارزیابی، تجزیه و تحلیل حقایق و اطلاعاتیه که در دسترس ما هستن. ما با کمک این مهارت میتونیم درباره درست یا غلط بودن چیزی، قضاوت یا تصمیم گیری کنیم.
چرا مهمه و چطور میتونه به ما کمک کنه؟:
برای اینکه بخوام اهمیت این مهارت رو براتون توضیح بدم، باید بگم، تفکر نقادانه یکی از مهارتهای نرمیه که همیشه در بسیاری از زمینه های زندگی ما از جمله شغلمون مورد نیاز و مفیده. داشتن این مهارت ما رو به فردی جامع تبدیل می کنه که قبل از هر انتخابی به همه گزینهها و راه حل های احتمالی آنها نگاه کرده.
برای مثال، بر اساس تحقیقات انجام شده توسط America Succeeds، تفکر نقادانه در بین پنج مهارت نرم برتریه که همیشه در آگهی‌های شغلی وجود داره و توسط کارفرماها خواسته میشه. طبق این تحقیقات، آنها ۲.۶ برابر بیشتر از پنج مهارت سخت برتر خواهان پنج مهارت نرم برتر هستن. این نشون میده که چقدر داشتن مهارتهای نرم مثله مهارت تفکر نقادانه در محیطهای کاری مهم و مورد نیاز هستن.
مهارت تفکر نقادانه میتونه به شما در شغلتون برای حل انواع مسائل کمک کنه. داشتن این مهارت برای هر کسی که می‌خواد موقعیت شغلی خودش رو ارتقا بده، لازمه. همچنین باید بگم که با وجود اینکه همه موقعیتها نیاز به این مهارت ندارن اما حتی راحت‌ترین اونها هم گاهی حداقل به سطحی از مهارت تفکر نقادانه نیاز داره.
توانایی تفکر نقادانه در زندگی روزمره هم اهمیت داره. حتی داشتن کمی مهارت تفکر نقادانه میتونه به شما در تجزیه و تحلیل چندین راه حل ممکن برای مشکلات و مسائلی که در خانه ظاهر میشن، کمک کنه. همچنین میتونه به شما کمک کنه تا دیدگاههای مختلف رو تحلیل کنین، برای مشکلات پیچیده بهترین راه حل رو ارائه بدین و حتی یادگیرنده بهتری بشین.
داشتن این مهارت در مواجهه با موضوعاتی مثله اقتصاد، علم، سیاست و … اهمیت زیادی داره و میتونه خیلی به ما در دستیابی به اطلاعات درست کمک کنه.
کسی که مهارت تفکر نقادانه داشته باشه میتونه … :
خب حالا اگه کسی این مهارت رو داشته باشه میتونه باهاش چه کارهایی انجام بده؟؟ اصلا به چه دردیش میخوره؟ برای جواب دادن به این سوال باید بگم، کسی که این مهارت رو داره میتونه:
- پیوندهای بین ایده ها رو درک کنه.
- اهمیت و ارتباط استدلال ها و ایده ها رو تعیین کنه.
- استدلال ها رو بشناسه، بتونه اون رو بسازه و ارزیابی کنه.
- ناسازگاریها و اشتباهات در استدلالها رو شناسایی کنه.
- با مشکلات به روشی منسجم و سیستماتیک برخورد کنه.
- در مورد توجیه مفروضات، باورها و ارزش های خودش تأمل کنه.
پس به طور کلی میشه گفت، کسانی که این توانایی رو دارن، بیشتر از اینکه فقط در مورد دنیای اطراف خودشون کنجکاو باشن، بین ایده های منطقی ارتباط برقرار میکنن تا بتونن تصویر بزرگتر رو ببینن و براساس اون در مورد مسائل مختلف، نتایج درستتری رو بگیرن و با کمک این نتایج بتونن تصمیمات منطقیتری بگیرن و در نهایت اقداماتشون رو اثربخشتر انجام بدن. در نتیجه شما با داشتن مهارت تفکر نقادانه میتونین از ایدهها و نظرات خودتون دفاع کنین، آنها رو به شیوه‌ای منطقی ارائه کنین و برای بهبودشون تصمیم بگیرین و اقدام کنین.
مهارت هایی که برای تفکر نقادانه نیاز داریم:
خب تا اینجا براتون درباره اینکه مهارت تفکر نقادانه چیه و چرا مهمه و کسی که این مهارت رو داشته باشه میتونه باهاش چه کارهایی انجام بده توضیح دادم، حالا باید ببینیم اگه ما بخوایم نقادانه فکر کنیم به چه مهارتهایی نیاز داریم؟ و باید بتونیم چه کارهایی رو انجام بدیم؟
ما برای اینکه بتونیم نقادانه فکر کنیم به مهارتهای متنوعی مثله: مشاهده، تجزیه و تحلیل، تفسیر، تأمل، ارزیابی، استنتاج، توضیح، حل مسئله و تصمیم‌گیری نیاز داریم یعنی باید بتونیم:
- دلایل مختلفی که در رابطه با یک موضوع خاص وجود داره رو شناسایی کنیم.
- یک دیدگاه رو ارزیابی کنیم تا مشخص بشه چقدر قوی یا معتبره.
- هر نقطه ضعف یا منفیای که در شواهد یا استدلالها وجود داره رو تشخیص بدیم.
- توجه داشته باشیم که چه پیامدهایی ممکنه پشت یک بیانیه یا استدلال وجود داشته باشه.
- برای استدلالی که می‌خواهیم ارائه کنیم، استدلال ساختاری و پشتیبانی ارائه کنیم.
با کمک این مهارتها میتونیم موضوعات و اخبار رو با دقت بیشتری بررسی کنیم.
فرایند تفکر نقادانه چیه؟:
خب حالا بعد از دونستن این موارد، الان میخوایم یاد بگیریم که روش درست یا فرایند تفکر نقادانه چیه؟ اگه ما بخوایم نقادانه فکر کنیم و هر چیزی که دیدیم یا شنیدیم یا جایی خوندیم رو خیلی ساده باور نکنیم، باید چیکار کنیم؟؟
همینجا لازمه یادآوری کنم که هیچ کدوم از ما همیشه نقادانه فکر نمی کنیم. گاهی اوقات ما تقریباً به هر شکلی فکر می کنیم، به جز نقادانه، برای مثال زمانی که خودکنترلی ما تحت تأثیر احساساتی مثله خشم، غم یا شادی قرار میگیره یا زمانی که احساس می کنیم کاملاً “خونسرد” هستیم، نمیتونیم نقادانه فکر کنیم. البته خبر خوب اینه که در بیشتر مواقع میتونیم یاد بگیریم که این تواناییمون رو با توسعه فعالیت‌های معمولی و به کارگیری اونها برای همه مشکلاتی که باهاشون مواجه میشیم، بهتر کنیم. بعد از اینکه تونستیم تئوری تفکر نقادانه را درک کنیم، برای بهتر کردنش لازمه که خیلی زیاد تمرین کنیم. برای اینکار پیشنهاد میکنم این تمرین ساده که میتونه توی این فرایند بهتون کمک بکنه رو انجام بدین.
به چیزی که اخیراً کسی به شما گفته یا جایی شنیدین یا مطالعه کردین، فکر کنین. و بعد این سوالات رو در مورد اون موضوع از خودتون بپرسین:
- کی گفته؟
کسی که میشناسی؟ کسی که در مقام بالاتر یا در قدرت قرار داره؟ مهمه که کی اینو بهت گفته؟
- آنها چی گفتن؟
آیا آنها حقایق یا نظری رو ارائه کردن؟ آیا آنها همه حقایق را ارائه کردن؟ آیا چیزی را کنار گذاشتن یا حذف کردن؟
- کجا گفتن؟
عمومی بود یا خصوصی؟ آیا افراد دیگر فرصتی برای پاسخ دادن به آن داشتن؟
- کِی گفتن؟
قبل، حین یا بعد از یک رویداد مهم بود؟ آیا زمان بندی مهمه؟
- چرا گفتن؟
آیا آنها دلیل پشت نظر خودشون رو توضیح دادن؟ آیا آنها در تلاش بودن که کسی را خوب یا بد جلوه بدن؟
- چطوری گفتن؟
خوشحال بودند یا غمگین، عصبانی یا بی تفاوت؟ نوشتهن یا گفتهن؟ تونستی بفهمی چی گفته شد؟
این ۶ سوال، سوالات حیاتی هستند که بهتره هر زمانی که مطلبی یا اطلاعاتی رو به دست میاریم با پرسیدنشون از خودمون، درستی اونا رو بسنجیم و بعد بر اساس بررسیای که انجام دادیم در موردش تصمیم بگیریم. اینطوری میتونیم تفکر نقادانه رو تمرین کنیم. همچنین از پذیرش اطلاعات غیر موثق و نامطمئن پرهیز کنیم و در نتیجه میتونیم اطلاعات درست رو در زمان و مکان درست بهکار ببریم.
۱۳ راه برای شروع به فکر کردن نقادانه و چطور مهارت تفکر نقادانه را در خودمون بهبود ببخشیم؟
حالا این سوالها مطرح میشه که برای شروع به فکر کردن نقادانه باید چیکار کنیم؟ یا اگه بخوایم این مهارت رو در خودمون تقویت کنیم باید چه کارهایی انجام بدیم؟ در اینجا میخوام در پاسخ این سوالها به چند راهکار ساده برای شروع تفکر نقادانه و تقویت این مهارت در خودمون اشاره کنم که میتونه برای قدم برداشتن در این مسیر بهمون کمک کنه.
- مهارتهای پرسشگری خود را تقویت کنین، یعنی:
- سوالات بیشتری بپرسین، حتی سوالات اولیه و بدیهی.
- فرضیات ذهنی خودتون رو زیر سوال ببرین.
- خودتون فکر کنین؛ یعنی نظرات دیگران رو بدون اینکه اول آنها رو زیر سوال ببرین و بررسی کنین، قبول نکنین.
- دیدگاه خود را تنظیم کنین، یعنی:
- روزانه حداقل ۳۰ دقیقه برای بهبود عملکرد مغزتون اختصاص بدین، برای مثال با کمک مراقبه یا مدیتیشن از فرآیندهای ذهنی و سوگیریهای خودتون آگاه بشین.
- به دنبال تنوع افکار و دیدگاههای جدید به مسائل باشین، برای مثال با مطالعه کتابهای عالی و خوب در زمینههای متفاوت از اونی که همیشه میخونین، یا صحبت با افراد با دیدگاههای متفاوت از خودتون.
- آیندهنگری داشته باشین، یعنی به چند حرکت بعدی خودتون فکر کنین و پیامدها و عواقب اعمال و تصمیمات مختلف رو قبل از اقدام کردن بسنجین.
- خودتونو جای بقیه بذارین و گوش دادن فعال رو امتحان کنین(یعنی وقتی مطلبی رو از کسی میشنوین، به جای آماده کردن پاسخ، اون رو به دقت گوش کنین و بررسی کنین، بعد پاسخ یا نظرتون رو بیان کنین.)
- همه رو کنار هم بذارین، یعنی:
- همه گزینههای خودتون رو درک کنین.
- دورتونو با آدمهای باهوشتر از خودتون پر کنین.
- (انقدر) شکست بخورین تا به موفقیت برسین.
- مهارتهای فنی خودتون رو توسعه بدین تا بتونین مشکلات و مسائل رو راحتتر شناسایی کنین.
- بازی هایی رو انجام بدین که نیاز به مهارت تفکر نقادانه دارن، مثل مافیا.
و به عنوان آخرین توصیه هم میشه گفت: توی این راه میتونین از یک مربی یا راهنمای حرفهای کمک بگیرین تا این مهارتها رو در خودتون توسعه بدین.
خلاصه و سایر اثرات و هدف و … برای جمع بندی
در آخر و برای جمعبندی چیزهایی که تا الان ازشون صحبت کردم باید بگم که، تفکر نقادانه هنر استفاده از عقل برای تجزیه و تحلیل ایدهها و کاوش عمیقتر برای دستیابی به پتانسیل واقعی اوناست. تفکر نقادانه در مورد بهتر فکر کردنه نه بیشتر فکر کردن یا سخت اندیشی. تقویت مهارت تفکر نقادانه میتونه یک عمر کنجکاوی فکری رو باز کنه. اما این سفر برای همه راحت نیست. تفکر نقادانه نیاز به نظم و انضباط زیادی داره. موندن توی این مسیر، به ترکیبی از رشد مداوم، انگیزه و توانایی نگاه صادقانه به خودتون، حتی در مواجهه با برخی حقایق ناراحت کننده نیاز داره.
در این قسمت ما مهارت تفکر نقادانه رو معرفی کردیم و گفتیم این مهارت چی هستش و چرا مهمه که ما این مهارت رو بشناسیم و درست ازش استفاده کنیم، با تواناییهای شخصی که این مهارت رو داره، انواع مهارتهایی که برای تفکر نقادانه بهشون نیاز داریم وکارهایی که برای آن باید انجام بدیم و فرایند و روش درست تفکر نقادانه آشنا شدیم و در آخر هم چند راهکار برای تقویت این مهارت در خودمون نام بردیم. خیلی ممنونیم که تا اینجا همراه ما بودین و به این اپیزود از پادکست … گوش کردین. امیدواریم مطالبی که گفته شد بتونه به هر کسی که در هر جایی از راه گم شده، کمکی بکنه و چراغی باشه تا بقیه راهِ پیش روش رو روشن کنه و کمک کنه قدمهای بعدی رو آگاهانهتر برداره.
روزگارتون پُر امید
این بود قسمت …. از پادکست رادیو ریل
